Gregoriaanse vesper - 22/06/2025

Locatie: Martinikerk
Aanvang: 17:00
Aanvullende informatie:

Inderdaad: niet op de vijfde zondag van de maand,
maar op de vierde is deze keer de vesper met
gregoriaanse muziek.

Organisatorische omstandigheden maakten deze ruil
noodzakelijk en daarmee komt er een bijzondere dienst
in beeld.

Sacramentsdag
22 juni is namelijk in de R.K. traditie het feest dat
wordt gevierd op de zondag na Trinitatis en bekend
staat onder de naam Sacramentsdag. Op deze dag wordt
bijzondere aandacht besteed aan het Sacrament, oftewel
het lichaam van Christus dat in de geconsacreerde
hostie aanwezig is. Tijdens de eucharistie vindt
namelijk de transsubstantiatie plaats, het mysterie
waarin het brood wordt veranderd in het lichaam van
Christus en de wijn in het bloed van Christus. Een
gewijde priester is de enige functionaris die dit
mysterie kan voltrekken.
De scepsis tegenover dit fenomeen wordt beantwoord
onder verwijzing naar het geloof, dat de
rationalistische wetenschap overstijgt. In de hymne
Pange lingua staan de woorden praestet fides
supplementum sensuum defectui: moge het geloof
de aanvulling zijn van onze onvolkomen waarneming.
Of in de woorden van Vondel, die na zijn overgang
tot het katholicisme in zijn Altaer-geheimenissen
schreef:
‘’t Geloof alleen voltreck’ wat uw Verstand ontbreekt.’

Zoals ieder belangrijk feest in het katholicisme (en
daarvan zijn er veel!) heeft ook dit feest een eigen
liturgisch repertoire. Dat komt onder andere tot
uiting in de te zingen liederen en gezangen, maar
ook in het ritueel van de uitstelling: de
geconsacreerde hostie wordt getoond in een rijk
versierde monstrans. Op sommige plaatsen wordt deze
monstrans meegedragen in een processie buiten
het kerkgebouw.

Liedrepertoire
Een van de vaste onderdelen van de Vesperdienst is
de hymne. Op 22 juni zal de sacramentshymne
Pange lingua klinken. Hierin wordt een oproep
gedaan om te zingen van het sacrament. Dit gebeurt
op de manier van de psalmen, niet als een opdracht aan
alle aanwezigen (wat in feite gebeurt bij cantate-
‘jullie moeten zingen’) , maar in een opdracht aan de
tong (lingua), die het loflied tot klinken moet brengen.
Vergelijkbaar is de aanhef in de psalmen
‘loof, mijn ziel, de Heer’ (Ps. 103 en 104).
Deze zelf-aansporing leidt uiteindelijk tot de slotstrofe
die begint met de woorden
Tantum ergo sacramentum veneremur cernui: ‘laten wij
dan een zó groot sacrament eerbiedig vereren’.
In later tijden zijn de woorden van de slotstrofe
dikwijls op muziek gezet om te dienen als motet bij
de verering van het Sacrament. Tegenwoordig worden
deze motetten dikwijls uitgevoerd bij concerten door
een koor, losgezongen van de oorspronkelijke context.

Ook in de andere onderdelen van de vesperdienst wordt
direct of indirect verwezen naar de thematiek van
Sacramentsdag. De antifonen waarmee de psalmen
worden ingeleid, spreken over de mysterieuze priester
Melkisedech. Deze kwam volgens het verhaal in Genesis
(14,18) met brood en wijn naar Abraham en zegende hem.
Brood en wijn worden in dit verhaal wel gezien als
aankondiging van wat later in de heilsgeschiedenis zal
plaatsvinden bij het Laatste Avondmaal.

De tekst van een andere antifoon is ontleend aan
psalm 115 (116), vers 13: de beker van bevrijding zal ik
opheffen en de naam van de Heer aanroepen (NBV).
Tenslotte wordt het Magnificat ingeleid met een tekst
die, net als het al genoemde Tantum ergo, heeft geleid
tot meerdere toonzettingen: O sacrum convivium, waarin
de communie wordt bezongen als een heilig gastmaal.

Maar de bron van al deze muzikale rijkdom is de
eenstemmige onbegeleide muziek die steeds weer klinkt
uit de monden van de Schola Gregoriaans Groningen.
Zo ook op 22 juni aanstaande in de Martinikerk.
Ton Tromp